25 mei Brief Payoke n.a.v. publicatie “Slavernij aan de Schelde”

Naar aanleiding van de publicatie van het boek “Slavernij aan de Schelde” door David van Turnhout op 25 mei 2023, stelde Payoke onderstaande brief op.

Meer analyse van de Borealis en BASF-zaken wordt hier begin juni gepubliceerd in het jaarverslag.

Beste heer Van Turnhout,

Eind april kregen we het manuscript van “Slavernij aan de Schelde” toegestuurd. We zijn blij met de tijd die u deze zomer stak in het onderzoek naar de Borealis- en BASF-zaken. U bent het ongetwijfeld met ons eens dat een journalist zich niet zou moeten mengen in een zaak van mensenhandel om ervoor te zorgen dat de slachtoffers ervan opvang en begeleiding ontvangen, maar toch hebben uw inspanningen ertoe bijgedragen dat er op dat moment extra middelen vrijkwamen die nodig waren om te voorkomen dat slachtoffers op straat zouden belanden en ze nu ook de individuele begeleiding ontvangen die ze als mens verdienen. Onze dank daarvoor.

Zoals u uitlegt in uw boek hebben slachtoffers van mensenhandel in België recht op een statuut dat hun verblijf regulariseert en ze toegang geeft tot een veilige opvang en begeleiding terwijl gespecialiseerde magistraten hun zaak onderzoeken. In de basis is dit uiteraard een goede regeling. De buitengewone schaal van de Borealis-zaak wijst echter op een grote kwetsbaarheid in de huidige implementatie van het systeem: de schaalbaarheid ervan.

Geconfronteerd met een ongezien groot aantal slachtoffers dat in verschillende golven aan het licht kwam, heeft Payoke snel moeten schakelen, en in zijn crisismanagement heeft het bij momenten moeten improviseren. Op zeer korte termijn heeft ons team fantastische dingen bereikt, maar zoals u terecht beschrijft in uw boek gingen een aantal zaken niét zoals gewenst:

• Plaats- en personeelstekorten hadden tot gevolg dat slachtoffers niet de hulp en begeleiding geboden kon worden die ze verdienen. Als organisatie die aan de wieg stond van de erkenning van slachtoffers van mensenhandel in België en de ontwikkeling van het systeem van opvang en begeleiding, vinden we dit verschrikkelijk.
• Veel energie ging verloren aan discussies over politieke verantwoordelijkheid, maar dat is voor de slachtoffers irrelevant. Zij ervaren enkel de angst, onrust en onveiligheid van een gebrek aan stabiele leefomgeving en steun door een vaste begeleider. Gelukkig hebben we in samenwerking met Stad Antwerpen, het CAW en een gulle gever weten voorkomen dat de slachtoffers op enig moment op straat kwamen, maar ze zijn wel te vaak moeten verhuizen en er is te lang onzekerheid geweest over opvang op langere termijn.
• Pas in een latere fase, van zodra er extra middelen waren en onze begeleiding was opgeschaald, hadden we de bandbreedte om naar samenwerkingen en partners te zoeken. Vanaf dat moment konden we voorbij de waan van de dag beginnen kijken.
• Naast een gebrek aan vaste opvang konden slachtoffers de eerste maand niet meer geboden worden dan begeleiding op groepsniveau. Dat is onvoldoende. Slachtoffers van mensenhandel hebben een uniek verhaal en specifieke noden die een individuele begeleiding vereisen. Een one-size-fits-all oplossing bestaat niet. Toch konden we hen in het begin niet meer bieden.

We zijn erkentelijk voor alle hulp die we in deze uitdagende periode kregen en zijn blij dat de situatie intussen ook is verbeterd. Met extra steun vanuit verschillende overheden kunnen we alle slachtoffers intussen de kwalitatieve begeleiding bieden die we gewoon zijn te geven. Het stelt ons ook gerust dat de slachtoffers vooruitgang boeken en het goed stellen. De meesten vonden een job, zijn bezig met taallessen en dankzij de begeleiding krijgen ze de kans om aan zichzelf te werken en te leren om zich zelfstandig te redden in onze maatschappij. Dit alles is essentieel om te voorkomen dat ze opnieuw in een uitbuitingssituatie terecht zouden komen.

We mogen uiteraard niet berusten in het feit dat er nu een oplossing is voor de slachtoffers. U blikt in uw boek terug op het verloop van de zaak, wat essentieel is om het systeem in zijn geheel te kunnen verbeteren, en wij blikken in ons werkingsverslag (dat later deze maand wordt gepubliceerd) vooruit op de toekomst, gesterkt met de lessen uit het verleden. In dat opzicht hadden we graag enkele inzichten met u gedeeld en gereageerd op een aantal van uw vragen en analyses. We vinden het jammer dat er geen ruimte was voor ons weerwoord op de passages die specifieke betrekking hebben op de rol van Payoke in deze zaak. Vandaar dit schrijven.

• Bij de start van de Borealis-zaak waren er slechts 4 plaatsen vrij in de opvang, en de begeleiding was toen eigenlijk al volzet. Payoke is daarom meteen in gesprek gegaan met het CAW en Stad Antwerpen om noodopvang te kunnen voorzien. De Stad heeft zijn verantwoordelijkheid genomen, maar van begin augustus tot eind februari 2023 organiseerde Payoke de crisisopvang zelf, via eigen reserves en donaties van derden.
• Toen zich vlak na de Borealis-zaak ook de BASF-zaak zich aandiende, heeft Payoke de magistraat gevraagd om de capaciteitsproblemen buiten beschouwing te laten bij de toekenning van het statuut. Met slachtoffers in Nederland en België werkten we samen met de Nederlandse collega’s van Comensha en Fairwork Nederland en werd de huisvesting van de 83 personen in de zaak gestabiliseerd tot hun statuut uitgeklaard kon worden. Zodra zij in België het statuut ontvingen, stroomden de 26 personen die hierop ingingen door naar het door ons georganiseerde en gecreëerde opvangsysteem.
• Onze keuze om een half jaar terug met Borealis in gesprek te gaan omtrent een compensatie, ook al hadden we dat voorstel destijds afgewezen, is voor ons een logische beslissing op basis van voortschrijdend inzicht. De overeenkomst waarover onderhandeld wordt slaat immers op kosten waarvan we destijds nog verwachtten dat de overheid die ging terugbetalen, maar waarvan we nu weten dat dit niét zo is. Payoke is steeds transparant geweest naar de overheid toe over deze gesprekken. Hoewel deze oplossing ons terug zou helpen aansterken heeft Payoke steeds bepaald de middelen enkel te willen accepteren mits akkoord van de bevoegde niveaus en garanties dat er geen afbreuk wordt gedaan aan de rechten van de slachtoffers.

Afsluitend willen we nogmaals benadrukken dat we blij zijn met de rol die u heeft opgenomen. Wij delen met u de urgentie om snel structurele oplossingen te vinden die erkende opvangcentra in staat stellen om in gelijkaardige gevallen snel te kunnen schakelen, want jammer genoeg zijn we ervan overtuigd dat dit helaas niet de laatste grote zaak van economische uitbuiting zal zijn.

We kunnen het ons niet veroorloven te wachten tot iemand anders dit probleem voor ons oplost. Zolang we mensenhandel nog niet uit onze samenleving hebben weten te bannen, staan we open voor dialoog, en werken we nauw samen met al onze partners, van het CAW, Stad Antwerpen en de andere twee centra tot de beleidsmedewerkers bij Welzijn en de FOD Justitie.

Met de meeste hoogachting namens Payoke,

Anton Van Dyck

Directeur